حقوق اولیه به کلّیّه حقوقی که دربرگیرنده ضروریات مادّی و معنوی اولیه و بنیادین انسان‌ها بوده و برای زنده ماندن و حفظ کرامت بشر لازم باشد و زندگی بدون آنها میسّر نیست، اطلاق می‌گردد. به حقوق اولیه حقوق طبیعی نیز گفته می‌شود که بموجب آن اشخاص بر پایه طبیعت خود این حقوق را دارا هستند و نیازی به توافق دیگران یا اعطای آنها توسط نهادهای دولتی و سیاسی و یا وضع قوانین و مقرّرات نمی‌باشد و این حقوق به هرانسانی در هر دوره‌ی زمانی و بقعه مکانی تعلّق می‌گیرد.
حقوق اولیه اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن برخوردار است. این حقوق ویژگی‌هایی همچون جهان‌شمولی، سلب‌ناپذیری، غیر قابل انتقالی، نامنفکی، عدم تبعیض و برابری، به هم پیوستگی و انسجام را دارا می‌باشند؛ از این رو به تمامی انسان‌ها صرفنظر از منطقه جغرافیایی و ویژگی‌هایی چون نژاد، قومیت، زبان، فرهنگ، دین، مذهب، جنسیّت و معلولیت، بطور برابر و یکسان برخوردار می‌باشند و در این خصوص کسی را بر دیگری برتری نیست.
حقوق اولیه بطور عموم حقوق طبیعی و حقوق مدوّنی را که در قوانین ملّی و بین‌المللی وضع گردیده شامل می‌باشد. اعلامیه جهانی حقوق بشر با اقرار به حقوق طبیعی انسان‌ها در مقدمه بیان می‌کند: «از آنجایی‌که به رسمیّت شناختن منزلت ذاتی و حقوق یکسان و انتقال‌ناپذیر همه اعضای خانواده بشری، اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان است...» و در ماده یک آن: «تمامی ابنای بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ منزلت و حقوق با هم برابرند. به آنها، موهبت عقل و وجدان عطا شده است و باید نسبت به یکدیگر روحیه‌ی برادری داشته باشند» و ماده سوم این اعلامیه: «هر فردی سزاوار و محقّ به زندگی، آزادی و امنیت فردی است» که نشان از اقرار به حقوق اولیه و طبیعی انسان‌ها دارد.
با توجه به اعلامیه جهانی حقوق بشر و اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه و میثاق‌های بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی و اجتماعی می‌توان حقوق اولیه را بدین شرح بیان نمود:
- حقوق مدنی:
مانند حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی، آزادی فکر، وجدان و مذهب، آزادی عقیده و بیان، مساوات و برابری از لحاظ حقوق و آزادی‌ها، مساوات در برابر قانون و برابری در برخورداری از حمایت قانون، حق دادخواهی، حق تشکیل خانواده و لزوم رضایت کامل و آزادانه زن و مرد در ازدواج.
- حقوق سیاسی:
مانند حق داشتن تابعیت، حق مشارکت در اداره کشور خود، حق شرکت در مشاغل عمومی کشور (مشروط به داشتن شرایط لازم) حق شرکت در انتخابات عمومی و حق انتخاب شدن، مشارکت در تعیین سرنوشت، تصدّی مناصب دولتی، آزادی احزاب و جمعیت‌ها و...
- حقوق فرهنگی:
مانند حق آموزش زبان و ادبیات ملّی و مادری، حق حفظ هویّت قومی و دینی، حق داشتن سنّت‌ها، حق پوشش لباس محلّی، حق بهره‌مندی از هنر و مطبوعات و...
- حقوق اجتماعی و اقتصادی:
مانند حق اشتغال، حق برابری در فرصت‌های شغلی، حق کار و استخدام، حق بهره‌مندی از خدمات بهداشتی و اجتماعی و...
- حقوق قضایی:
دادرسی عادلانه، حق دادخواهی، حق تأمین عدالت و...
- حقوق تأمین امنیّت:
حفاظت از جان، مال، مالکیت و...
این حقوق اولیه شهروندان که بصرف انسان بودن و بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های دینی، نژادی، رنگی، زبانی، قومیتی، فرهنگی،
جنسیتی و منطقه‌ای به همه آنها تعلق می‌گیرد. در برخی جوامع این حقوق اولیه بعنوان مطالبات شهروندان تلقّی می‌گردد و خواهان تحقّق آنها می‌باشند؛ حال آنکه در جوامع مترقّی حقوق اولیه مذکور در دهه‌های قرن گذشته محقّق گردید و دارای مطالباتی دیگر از حکومت‌های خود می‌باشند؛ از جمله فشار آوردن به حکومت‌های دیگر جهت تحقّق حقوق اولیه شهروندان در آن کشورها، عدم فروش سلاح و تجهیزات جاسوسی و الکترونیکی به کشورهای دیگر، از بین بردن سلاح‌های کشتار جمعی، کمک به کشورهای آفریقایی، کاهش گازهای گلخانه‌ی، مبارزه با تروریسم و... است.
نظرات